Aρχεία Σημείων Προορισμού του Βουνού (Waypoints)
Σύνολο Σημείων Waypoints: 121

Aρχείο Σημείων Προορισμού GPS Exchange (GPX): Gramos.gpx

Aρχείο Σημείων Προορισμού OziExplorer (WPT): Gramos.wpt

Aρχείο Σημείων Προορισμού GoogleEarth (KML): Gramos.kml

Aρχείο Σημείων Προορισμού με όλες τις Διαδρομές: Gramos_total.kml

Προβολή της λίστας των Σημείων Προορισμού (Waypoints)

Διαδρομές στο βουνό: 9

Μήκος: 19120 μ.
Υψ. Ανάβαση: 3244 μ.
Υψ. Κατάβαση: 1560 μ.
Μέγιστο Υψόμετρο: 2529 μ.
Ελάχιστο Υψόμετρο: -237 μ.
Τrackpoints: 851

Προβολή της διαδρομής στο Google Maps

Παρουσίαση αναλυτικού προφίλ της διαδρομής

Gramos.Gramousta-Petsik-Perifano-Gkesos-Aetomilitsa.gpx

Gramos.Gramousta-Petsik-Perifano-Gkesos-Aetomilitsa.plt

Gramos.Gramousta-Petsik-Perifano-Gkesos-Aetomilitsa.kml

Ξεκινάμε από τη Γράμουστα και μέσα από τις εκτεταμένες πλαγιές κατευθυνόμαστε ΝΑ, προς τη ράχη των συνόρων. Συναντάμε δρόμο που την πρώτη φορά τον περνάμε κάθετα και τη δεύτερη τον ακολουθούμε για λίγο (100 μ.). Περνάμε ρυάκια και πηγή και καταλήγουμε σε διάσελο πάνω από τη λίμνη Γκίστοβα που βρίσκεται ακριβώς στα σύνορα.

Από τη Γκίστοβα η διαδρομή μας ακολουθεί τη ράχη των συνόρων τραβερσάροντας κάποιες κορυφές από αριστερά-ΝΑ (Ελλάδα) για να αποφύγουμε τα ανεβοκατεβάσματα. Αριστερά μας (Α) η κοιλάδα που καταλήγει στη Γράμουστα. Η ράχη των συνόρων μας οδηγεί στη ψηλότερη κορυφή του Γράμμου που λέγεται Τσούκα Πέτσικ (2520 μ.).

Από την κορυφή για να πάμε στη Σκίρτση (Περήφανο), αφήνουμε τα σύνορα και ακολουθούμε τη κορυφογραμμή ΝΑ. Αριστερά μας (ΒΑ) έχουμε τη κοιλάδα της Γράμουστας και δεξιά μας (Ν) τη κοιλάδα του Γοργοπόταμου και το Πληκάτι. Παρακάμπτουμε από αριστερά βραχώδη κορυφή και καταλήγουμε στη Σκίρτση ή Περήφανο (2444 μ.).

Από τη Σκίρτση για τον Γκέσο ακολουθούμε τη σήμανση και παλιό δρόμο λίγο κάτω (Α) από τη κορυφογραμμή. Εναλλακτικά μπορούμε να ακολουθήσουμε τη κορυφογραμμή. Στο Γκέσο υπάρχει μνημείο του στρατού για τον εμφύλιο και φτάνει δρόμος από Πληκάτι και Αετομηλίτσα.

Από το Γκέσο ακολουθούμε για πολύ λίγο το δρόμο προς τα κάτω και μετά διασχίζουμε χύμα τις πλαγιές με κατεύθυνση Α, προς το δάσος κάτω μας. Διασχίζουμε κάθετα δρόμο που πάει (Β) προς τη Δρακόλιμνη του Γράμμου κάτω από τη Σκίρτση. Συνεχίζουμε τη κατάβαση και χωνόμαστε στο δάσος εκεί που μπαίνει και ο δρόμος. Διασχίζουμε το δάσος και βρισκόμαστε σε πλαγιές πάνω από το Άσπρο ποτάμι. Διασχίζουμε το ποτάμι από γεφύρι και ανηφορίζουμε απέναντι μέχρι την Αετομηλίτσα. Η Αετομηλίτσα (παλιά Ντένισκο) είναι βλαχοχώρι και βρίσκεται σε υψόμετρο 1450 μ..

Καταγραφή διαδρομής: Κανελλόπουλος Παναγιώτης, Σιδηράς Γιώργος

Μήκος: 21409 μ.
Υψ. Ανάβαση: 3030 μ.
Υψ. Κατάβαση: 3391 μ.
Μέγιστο Υψόμετρο: 2199 μ.
Ελάχιστο Υψόμετρο: -237 μ.
Τrackpoints: 1624

Προβολή της διαδρομής στο Google Maps

Παρουσίαση αναλυτικού προφίλ της διαδρομής

Gramos.Aetomilitsa-Arenes-Xrysi.gpx

Gramos.Aetomilitsa-Arenes-Xrysi.plt

Gramos.Aetomilitsa-Arenes-Xrysi.kml

Παίρνουμε τον κεντρικό δρόμο που έρχεται στην Αετομηλίτσα (παλιά Ντένισκο). Μετά από 500 μ. συναντάμε καλό χώρο κατασκήνωσης σε εκκλησία με πηγή απέναντι. Συνεχίζουμε στο δρόμο και σε 500 μ. περνάμε γέφυρα. 200 μ. μετά τη γέφυρα αφήνουμε το δρόμο και αρχίζουμε να ανηφορίζουμε σε μονοπάτι που κινείται (Α) μέσα στο δάσος. Βγαίνουμε σε γυμνά όπου συναντούμε δρόμο του οποίου διασχίζουμε κάθετα τις φουρκέτες. Συνεχίζουμε στο γυμνό και ξαναμπαίνουμε στο δάσος. Συναντούμε πηγή και βγαίνουμε οριστικά από το δάσος λίγο κάτω από τα 1900 μ. Είμαστε ακριβώς κάτω από την Πάνω Αρένα. Ανεβαίνουμε χύμα στη πλαγιά απέναντί μας, περνάμε ανάμεσα στα βράχια και καταλήγουμε στη κορυφή (2196 μ.).

Για να ανέβουμε από την Αετομηλίτσα στη Πάνω Αρένα υπάρχει και εναλλακτική διαδρομή ή οποία περιγράφεται χωριστά.

Κατεβαίνουμε από την άλλη μεριά της κορυφής (Α), ελισσόμενοι για να αποφύγουμε τα βράχια. Κατευθυνόμαστε στο δάσος, συναντάμε πηγή και φτάνουμε στη λίμνη Μουτσάλια (1740 μ.). Στη λίμνη φτάνει δρόμος που τον ακολουθούμε (Ν) (με μικροκοψίματα) μέχρι το διάσελο με την Κάτω Αρένα, όπου ο δρόμος αρχίζει να κατηφορίζει προς Αετομηλίτσα. Εκεί αφήνουμε το δρόμο και αρχίζουμε να ανηφορίζουμε (Ν) πάνω στη κορυφογραμμή της Κάτω Αρένας. Η καταγραμμένη διαδρομή δεν ανεβαίνει στη κορυφή της Κάτω Αρένας (2089 μ.). Πριν κατηφορίσουμε προς το διάσελο κάτω από τη κορυφή, στρεφόμαστε αριστερά (Α) και ελισσόμενοι ανάμεσα στα βράχια καταλήγουμε από απότομο λούκι στο μεγάλο λιβάδι που φαίνεται κάτω μας όπου βρίσκεται κρυμμένη λιμνούλα. Στο λιβάδι και τη λίμνη ίσως είναι ευκολότερο να φτάσει κανείς κατηφορίζοντας από το διάσελο πριν τη κορυφή.

Σε όλο το μήκος της διαδρομής στις Αρένες, τα σημάδια του εμφύλιου είναι ολοφάνερα. Παντού συναντάς οχυρά και βρίσκεις υπολείμματα πυρομαχικών. Μια ανάβαση στον Γράμμο γίνεται, θες δε θες, κάτι παραπάνω από μια απλή εξόρμηση στο βουνό.

Μετά τη λίμνη, κατηφορίζουμε μέσα στο δάσος από την άκρη της λίμνης, αντίθετα από το λιβάδι. Γρήγορα φτάνουμε σε δρόμο τον οποίο ακολουθούμε για 30΄-45΄. Σε κάποιο σημείο του δρόμου συναντάμε αριστερά μονοπάτι το οποίο πάει σε πηγή και ξαναβγαίνει στο δρόμο σε διάσελο λίγο πιο κάτω. Συνεχίζουμε στο δρόμο και περίπου 3 χλμ από εκεί που τον πρωτοπιάσαμε, συναντάμε μονοπάτι με σήμανση που φεύγει αριστερά σε λιβάδι. Συναντάμε πηγή και πιο κάτω την υδροληψία της Χρυσής. Λίγο μετά την υδροληψία ξαναβγαίνουμε στο δρόμο τον οποίο ακολουθούμε για 4 χλμ μέχρι τη Χρυσή. Εναλλακτικά θα μπορούσε κανείς αντί να ακολουθήσει τον άχαρο δρόμο, να κατηφορίσει πάνω στη ράχη που οδηγεί στη Χρυσή, εκμεταλλευόμενος τα ανοίγματα στο δάσος και τους χωματόδρομους.

Καταγραφή διαδρομής: Κανελλόπουλος Παναγιώτης, Σιδηράς Γιώργος

Μήκος: 6423 μ.
Υψ. Ανάβαση: 777 μ.
Υψ. Κατάβαση: 83 μ.
Μέγιστο Υψόμετρο: 1691 μ.
Ελάχιστο Υψόμετρο: 978 μ.
Τrackpoints: 530

Προβολή της διαδρομής στο Google Maps

Παρουσίαση αναλυτικού προφίλ της διαδρομής

Gramos.Pefkofito-Mutsalia.gpx

Gramos.Pefkofito-Mutsalia.plt

Gramos.Pefkofito-Mutsalia.kml

Η πορεία ξεκινάει μέσα από το χωριό Πευκόφυτο μπροστά από μια εκκλησία πάνω στην άσφαλτο. Σύντομα μπαίνουμε στο μονοπάτι που στην αρχή ανηφορίζει γλυκά. Στη μέση της διαδρομής σε 3.5χλμ περίπου από το χωριό συναντάμε πηγή. Από εδώ και στο εξής τα πράγματα δυσκολεύουν λίγο. Το μονοπάτι κλίνει σε αρκετά σημεία λόγω της πολύ πυκνής φτέρης. Επίσης η ανηφόρα γίνεται εντονότερη και θέλει προσοχή διότι δεν υπάρχει άλλη έξοδος για πάνω. Το μονοπάτι μέχρι το τέλος της διαδρομής είναι καλά σημαδεμένο με ασπροκόκκινα μεταλλικά πινακιδάκια πάνω σε δέντρα. Επίσης, υπάρχουν και τσέρκια κατά διαστήματα. Όλη η διαδρομή είναι μέσα σε δάσος και ιδίως προς το τέλος οι οξιές είναι πολύ πυκνές.
Να τονίσουμε πως η διαδρομή δεν είναι πολύ περπατημένη για αυτό και το μονοπάτι είναι δυσδιάκριτο σε αρκετά σημεία. Ωστόσο η σηματοδότησή του είναι αρκετά καλή.

Καταγραφή διαδρομής: Κάρτα Νίκη

Μήκος: 5393 μ.
Υψ. Ανάβαση: 717 μ.
Υψ. Κατάβαση: 274 μ.
Μέγιστο Υψόμετρο: 2200 μ.
Ελάχιστο Υψόμετρο: 1722 μ.
Τrackpoints: 549

Προβολή της διαδρομής στο Google Maps

Παρουσίαση αναλυτικού προφίλ της διαδρομής

Gramos.Pano_Arena-Kanelopoulou.gpx

Gramos.Pano_Arena-Kanelopoulou.plt

Gramos.Pano_Arena-Kanelopoulou.kml

Από τη λίμνη Μουτσάλια κατευθυνόμαστε μέσα στο δάσος δυτικά. Περνάμε από πηγή και ανεβαίνουμε στη Πάνω Αρένα ελισσόμενοι ανάμεσα στα βράχια.

Από εδώ και πέρα η διαδρομή κινείται πάνω στην κορυφογραμμή και δεν έχει καμιά δυσκολία.
Από την Πάνω Αρένα κινούμαστε με ΒΔ κατεύθυνση όπως πάει η κορυφογραμμή και κατηφορίζουμε στο διάσελο στα 2000 μ. Συνεχίζουμε ΒΔ στη κορυφογραμμή, περνάμε μια άγνωστη κωνική κορυφή χωρίς τριγωνομετρικό (την οποία μπορούμε και να παρακάμψουμε τραβερσάροντας από κάτω) και στη συνέχεια φτάνουμε στην κορυφή Κανελλόπουλου (2171 μ.). Από το διάσελο και μετά, δίπλα και πάνω στη κορυφογραμμή υπάρχει δρόμος.

Καταγραφή διαδρομής: Κάρτα Νίκη, Κανελλόπουλος Παναγιώτης

Μήκος: 8080 μ.
Υψ. Ανάβαση: 1465 μ.
Υψ. Κατάβαση: 170 μ.
Μέγιστο Υψόμετρο: 2529 μ.
Ελάχιστο Υψόμετρο: 1222 μ.
Τrackpoints: 181

Προβολή της διαδρομής στο Google Maps

Παρουσίαση αναλυτικού προφίλ της διαδρομής

Gramos.Plikati-Mayri_Petra-Petsik.gpx

Gramos.Plikati-Mayri_Petra-Petsik.plt

Gramos.Plikati-Mayri_Petra-Petsik.kml

Η διαδρομή μας ξεκινάει από το χωριό Πληκάτι το οποίο βρίσκεται σε υψόμετρο 1240 μ. και ανήκει στα Μαστοροχώρια.

Παίρνουμε το δρόμο που βγαίνει βόρεια από το Πληκάτι και τον ακολουθούμε για 500 μ. μέχρι να φτάσει στο Ξεροπόταμο, το πρώτο από τα τρία ποτάμια που κατεβαίνουν τη κοιλάδα και ενώνονται για να σχηματίσουν τον Γοργοπόταμο. Στο σημείο αυτό αφήνουμε το δρόμο, περνάμε το ποτάμι και ανηφορίζουμε στο απέναντι ύψωμα. Μόλις βγούμε στη ράχη στα 1600 μ. αρχίζουμε να ανηφορίζουμε ΒΔ με κατεύθυνση τα σύνορα. Περνάμε από παλιό φυλάκιο και φτάνουμε στη πυραμίδα των συνόρων σε υψόμετρο 1975 μ. Αφήνουμε το μεγάλο μονοπάτι που μπαίνει στην Αλβανία και συνεχίζουμε ΒΔ κατά μήκος των συνόρων. Ανεβαίνουμε στη κορυφή 2250 και από εκεί, ακολουθώντας πάντα τα σύνορα, στρεφόμαστε ΒΑ, περνάμε από τη κορυφή Μαύρη Πέτρα (2431 μ.) και καταλήγουμε στη ψηλότερη κορυφή του Γράμμου, τη Τσούκα Πέτσικ (2520 μ.)

Κείμενο: Κανελλόπουλος Παναγιώτης

Καταγραφή διαδρομής: Σιδηράς Γιώργος

Μήκος: 5053 μ.
Υψ. Ανάβαση: 872 μ.
Υψ. Κατάβαση: 129 μ.
Μέγιστο Υψόμετρο: 2200 μ.
Ελάχιστο Υψόμετρο: 1410 μ.
Τrackpoints: 261

Προβολή της διαδρομής στο Google Maps

Παρουσίαση αναλυτικού προφίλ της διαδρομής

Gramos.Aetomilitsa-Pano_Arena_enallaktiki.gpx

Gramos.Aetomilitsa-Pano_Arena_enallaktiki.plt

Gramos.Aetomilitsa-Pano_Arena_enallaktiki.kml

Παίρνουμε τον κεντρικό δρόμο που έρχεται στην Αετομηλίτσα. Μετά από 500 μ. συναντάμε καλό χώρο κατασκήνωσης σε εκκλησία με πηγή απέναντι. Συνεχίζουμε το δρόμο και σε 500 μ. περνάμε γέφυρα. 200 μ. μετά τη γέφυρα αφήνουμε το δρόμο.

Μέχρι εδώ η διαδρομή είναι κοινή με τη διαδρομή «Αετομηλίτσα - Πάνω Αρένα - λίμνη Μουτσάλια - Κάτω Αρένα – λίμνη Τρανή – Χρυσή».

Όταν βγούμε από το δρόμο στο μονοπάτι αντί να προχωρήσουμε δεξιά μέσα στο δάσος στρεφόμαστε αριστερά, διασχίζουμε ρέμα και αρχίζουμε να ανηφορίζουμε προς την Αρένα πάνω σε ράχη παράλληλα με το ρέμα. Συναντούμε δρόμο που άλλοτε τον κόβουμε και άλλοτε τον ακολουθούμε. Βγαίνουμε στα γυμνά και ανηφορίζουμε προς την κορυφογραμμή, ΒΔ από τη κορυφή της Πάνω Αρένας αφού διασχίσουμε άλλον ένα από τους πολλούς δρόμους του βουνού. Αυτόν τον βρίσκουμε στα 1950 μ.!!! Ακολουθούμε τη κορυφογραμμή και φτάνουμε στη κορυφή.

Καταγραφή διαδρομής: Σιδηράς Γιώργος

Μήκος: 25580 μ.
Υψ. Ανάβαση: 2394 μ.
Υψ. Κατάβαση: 2394 μ.
Μέγιστο Υψόμετρο: 2230 μ.
Ελάχιστο Υψόμετρο: 1254 μ.
Τrackpoints: 961

Προβολή της διαδρομής στο Google Maps

Παρουσίαση αναλυτικού προφίλ της διαδρομής

Gramos.Gramousta-Lamprou-Souflikas-Gramousta.gpx

Gramos.Gramousta-Lamprou-Souflikas-Gramousta.plt

Gramos.Gramousta-Lamprou-Souflikas-Gramousta.kml

Βγαίνουμε από το χωριό ακολουθώντας το δρόμο προς το ποτάμι που δεν είναι άλλο από το ξεκίνημα του Αλιάκμονα. Περνάμε τη γέφυρα και αφήνουμε για λίγο το δρόμο ανηφορίζοντας ανατολικά για να παρακάμψουμε κύκλο του. Μόλις συναντήσουμε ξανά το δρόμο τον ακολουθούμε για 1,5 χλμ. μέχρι να αρχίζει να κατηφορίζει. Τότε βγαίνουμε από το δρόμο συνεχίζοντας το ανέβασμα προς τα αριστερά (Ν). Περνάμε ρέμα και καταλήγουμε στη κορυφή Φαρμάκι (2142 μ.). Απέναντι βλέπουμε το Σούφλικα και τα λιβάδια από κάτω μας είναι η Στάνη Λάμπρου. Η κορυφογραμμή προς Ν οδηγεί στη κορυφή Κιάφα (2395 μ.). Εμείς ακολουθούμε τη κορυφογραμμή για περίπου 20΄ και μετά κατηφορίζουμε αριστερά (ΝΑ) προς τη Στάνη Λάμπρου. Διασχίζουμε τα λιβάδια και το δρόμο που φτάνει ως εδώ από την Αετομηλίτσα (αφού περάσει από τη κορυφή Κανελλόπουλου), και ανηφορίζουμε στη κορυφογραμμή του Σούφλικα. Η κορυφή του Σούφλικα (2146 μ.) είναι 10΄ περπάτημα προς Β. Κατηφορίζουμε από την άλλη μεριά της κορυφής. Συναντάμε πηγή και συνεχίζουμε να κατηφορίζουμε μέσα στο δάσος. Συναντούμε δρόμο που τον ακολουθούμε προς τα κάτω. Φτάνουμε σε διασταύρωση και στρίβουμε αριστερά-ΒΔ (προς τα δεξιά σε 800 μ. υπάρχει πηγή). Συνεχίζουμε στο δρόμο και σε λιγότερο από 2 χλμ συναντούμε διασταύρωση με δρόμο που φεύγει δεξιά για Λιανοτόπι. Εμείς συνεχίζουμε ευθεία και 2 χλμ μετά τη διασταύρωση του Λιανοτοπίου φτάνουμε σε νεκροταφείο πάνω από ποτάμι. Διασχίζουμε το ποτάμι και εγκαταλείπουμε το δρόμο για να ανηφορίσουμε τη πλαγιά. Περνάμε 2 πηγές και καταλήγουμε σε διάσελο 170 μ ψηλότερα από το ποτάμι. Μια σύντομη βόλτα προς τα δεξιά μας οδηγεί σε ενθύμια του εμφύλιου. Από το διάσελο κατεβαίνουμε ίσα κάτω και καταλήγουμε στο μονοπάτι που έρχεται από το Λιανοτόπι και πάει προς τα αριστερά-(Δ) στη Γράμουστα, όπου ολοκληρώνεται η κυκλική διαδρομή μας.

Στο σημείο αυτό μια παράκαμψη ½ ώρας προς τα δεξιά (κι άλλο τόσο επιστροφή), μας οδηγεί στο αντάρτικο νοσοκομείο του εμφύλιου, σε σπηλιά πάνω από το ρέμα της Γράμουστας.

Περιγραφή:  Κανελλόπουλος Παναγιώτης

Καταγραφή διαδρομής: Σιδηράς Γιώργος

Μήκος: 27904 μ.
Υψ. Ανάβαση: 3016 μ.
Υψ. Κατάβαση: 1918 μ.
Μέγιστο Υψόμετρο: 2343 μ.
Ελάχιστο Υψόμετρο: 1234 μ.
Τrackpoints: 3502

Προβολή της διαδρομής στο Google Maps

Παρουσίαση αναλυτικού προφίλ της διαδρομής

Gramos.Loutra_Amarantou-Mayri_Petra.gpx

Gramos.Loutra_Amarantou-Mayri_Petra.plt

Gramos.Loutra_Amarantou-Mayri_Petra.kml

Η διαδρομή αρχίζει από τη θέση Λουτρά Αμαράντου. Ακολουθεί τον δασικό δρόμο ΒΑ μέχρι να συναντήσει τον δασικό που έρχεται από Πυρσόγιαννη. Απο εκεί ακολουθεί το μονοπάτι που έχει χαρακτεί για τις δασικές εκμεταλεύσεις στην ανατολική ρίζα του Κάμενικ. Φτάνει στο σύνορο όπου βρίσκει το μονοπάτι που κατεβαίνει από το Κάμενικ. Ακολουθεί το συνοριακό μονοπάτι, φτάνει στη κορφή Γκόλιο, συνεχίζει το συνοριακό μονοπάτι μέχρι την διάβαση της Μπάτρας που συναντάει δασικό δρόμο που μπαίνει Αλβανία. Στο σημείο αυτό εγκαταλείπει το σύνορο, παίρνει μονοπάτι που περνά χαμηλότερα από τις κορφές, και ξαναπιάνει το σύνορο λίγο πριν διασταυρωθεί με το μονοπάτι που ανεβαίνει από Πληκάτι. Φτάνει μέχρι τη Μαύρη Πέτρα. η επιστροφή μπορεί να γίνει προς το χωρίο Πληκάτι ακολουθώντας το αντίστοιχο μονοπάτι.
Νερό υπάρχει μετά τη διάβαση της Μπάτρας όπου υπάρχει και λιβάδι για κατασκήνωση.

Καταγραφή διαδρομής: Λεκάτης Θανάσης

Μήκος: 12290 μ.
Υψ. Ανάβαση: 357 μ.
Υψ. Κατάβαση: 800 μ.
Μέγιστο Υψόμετρο: 880 μ.
Ελάχιστο Υψόμετρο: 437 μ.
Τrackpoints: 1321

Προβολή της διαδρομής στο Google Maps

Παρουσίαση αναλυτικού προφίλ της διαδρομής

Gramos.Amarantos-Ekklisaki-Panagias.gpx

Gramos.Amarantos-Ekklisaki-Panagias.plt

Gramos.Amarantos-Ekklisaki-Panagias.kml

Μονοπάτι από την εκκλησία του Αμάραντου μέχρι το εκκλησάκι της Παναγίας μέσω Αγίας Βαρβάρας. Στη Παναγία πηγαίνει χωματόδρομος. Καλοσημαδεμένο αλλά με 2-3 επικίνδυνα σαρίσματα που το κόβουν και το καθιστούν επικίνδυνο. Από την Παναγία μέχρι το την γέφυρα του Σαραντάπορου δεν υπάρχει σήμανση και τα παλια μονοπάτια είναι κλειστά. Στη διαδρομή συναντάμε 3 πέτρινα γεφύρια και την βάση από 1 κατεστραμμένο. Διαδρομή ευχάριστη και υψηλού φυσικού κάλους.

Καταγραφή διαδρομής: Νούτσιας Στέφανος