Γράμουστα – Φαρμάκη - Στάνη Λάμπρου - Σούφλικας

[Μήτρου Τάκης]

Γράμος.
Γράμουστα – Φαρμάκη - Στάνη Λάμπρου - Σούφλικας.
Υ/Δ: 749+-200.
Απόσταση: 15,6 Χμ., περίπου με επιστροφή.
Ώρες Πορείας: 5,5 ώρες περίπου χωρίς μεγάλα διαλλείματα. (Υ/Δ 355 ΜΑΩ. Απόσταση 2250 ΜΑΩ).
Σήμανση: Καθόλου. Δεν υπάρχει πρόβλημα προσανατολισμού σε συνθήκες ορατότητας.
Βαθμός Δυσκολίας: 2.
Νερό στην διαδρομή: Στην αφετηρία, και από πυγές στα αλπικά λιβάδια καλό είναι το καλοκαίρι να έχουμε επαρκή ποσότητα νερού.
Προσοχή: Η χάραξη της διαδρομής στον χάρτη είναι ενδεικτική της κατεύθυνσης και δεν είναι απόλυτα ακριβείς.
Περιγραφή της διαδρομής.
Ξεκινάμε από την πλατεία του χωριού Γράμουστα (1) με υψόμετρο 1400Μ, κατηφορίζουμε με κατεύθυνση Βορειοανατολική ΒΑ προς το ποτάμι και περνάμε την γέφυρα (2) και αμέσως μετά την γέφυρα αφήνουμε τον δρόμο και ανηφορίζουμε στο πρανές από γελαδόστρατα με κατεύθυνση Νοτιοανατολική ΝΑ, περνάμε από μαντρί και χαλάσματα, φτάνουμε στον δρόμο τον διασχίζουμε και συνεχίζουμε στην πλαγιά, φτάνουμε σε ράχη έχοντας δεξιά χαμηλά κοιλάδα με στάνη και διακρίνουμε πλέων ψηλά Νοτιοανατολικά ΝΑ σέλωμα όπου ανεβαίνει ο δρόμος που είναι και ο προορισμός μας. Συνεχίζουμε τραβερσάροντας στην πλαγιά πότε ήπια και πότε έντονα, ώσπου καταλήγουμε στον δρόμο επάνω σε δεξιά φουρκέτα, συνεχίζουμε ανηφορίζοντας για 100 περίπου μέτρα και καταλήγουμε σε σέλωμα (3) που μας περνάει στο ρέμα και την κοιλάδα της «Στάνης Λαμπρού».
Ήμαστε σε υψόμετρο 1780Μ αφού καλύψαμε +380Μ Υ/Δ, διανύσαμε απόσταση 2,3 Χμ, σε χρόνο 1 ώρας.
Συνεχίζουμε στον δρόμο αλλάζοντας κατεύθυνση σε Νότια Ν και σε λίγα μέτρα αφήνουμε τον δρόμο και ακολουθούμε την πλαγιά δεξιά. Στην αρχή κινούμαστε στο δασόριο και στην συνέχεια σε ξέφωτη ράχη, φτάνουμε σε πλάτωμα με κεραία τηλεπικοινωνιών (4), συνεχίζουμε στην ράχη και καταλήγουμε σε πλάτωμα κορυφής με ορόσημο (5).
Ήμαστε στην κορυφή «Φαρμάκη» σε υψόμετρο 2142Μ αφού καλύψαμε +362Μ Υ/Δ, διανύσαμε απόσταση 2,35 Χμ, σε χρόνο 1 ώρας από το σέλωμα (3).
Συνεχίζουμε κατηφορίζοντας ελαφρά με Νότια Ν κατεύθυνση, μπροστά μας έχουμε τα επιβλητικά βράχια της «Πόρτας» και την «Κιάφα», φτάνουμε σε λαιμό και αλλάζουμε κατεύθυνση σε Νοτιοανατολική ΝΑ προς το πλάτωμα κοιλάδας ανάμεσα από δυο ρεματιές έχοντας την «Στάνη Λάμπρου» και την κορυφή «Σούφλικα» ανατολικά, κατηφορίζουμε στην πλαγιά, φτάνουμε σε ρεματιά την περνάμε και ανηφορίζουμε για λίγο και καταλήγουμε σε πεδιάδα με αναβλύσεις (6).
Ήμαστε στην κοιλάδα της «Στάνης Λάμπρου» σε υψόμετρο 1950Μ αφού καλύψαμε -192Μ Υ/Δ, διανύσαμε απόσταση 1,8 Χμ, σε χρόνο 30 λεπτών από την κορυφή «Φαρμάκη» (5).
Συνεχίζουμε στην ίδια κατεύθυνση φθάνουμε σε ρεματιά στην ρίζα της κορυφής «Σούφλικα» και σε ρεματιά «Λούκι» που κατεβαίνει από σέλωμα από ψηλά. Συνεχίζουμε ανηφορίζοντας έντονα έχοντας την ρεματιά δεξιά μας με προορισμό το σέλωμα δεξιά της κορυφής, φτάνουμε στο σέλωμα και συνεχίζουμε αριστερά Βόρεια Β στην κορυφογραμμή και σε 200 μέτρα καταλήγουμε σε κορυφή με οχυρώσεις (7).
Ήμαστε στην κορυφή «Σούφλικα» σε υψόμετρο 2149Μ αφού καλύψαμε +199Μ Υ/Δ, διανύσαμε απόσταση 1,8 Χμ, σε χρόνο 40 λεπτών από την «Στάνη Λάμπρου» (6).
Συνολικά από την αρχή της διαδρομής, καλύψαμε +749Μ-200Μ Υ/Δ, διανύσαμε απόσταση 8,25 Χμ, σε χρόνο 3 ωρών και 10 λεπτών.
Για την επιστροφή κατεβαίνουμε στην «Στάνη Λάμπρου» (6) και από εκεί παίρνουμε τον χωματόδρομο που έρχεται από την Αετομηλίτσα και με Βόρεια κατεύθυνση φτάνουμε στο σέλωμα (3) και από εκεί ακολουθούμε την πλαγιά που ανεβήκαμε και καταλήγουμε στην αφετηρία μας, αφού καλύψουμε -749Μ+50 Υ/Δ, διανύσουμε απόσταση 7,35Χμ σε χρόνο 2ωρων και 10 λεπτών.

1 Χάρτης Διαδρομής.
2 Χαρακτηριστικός βράχος στο «Βέρτνικ» λίγο πριν την Γράμουστα.
3 Φαρμάκη και Κιάφα από τα Φλάμπουρα.
4 Μετά το Σέλωμα. Στο βάθος το Φλάμπουρο.
5 Στην κορυφή Φαρμάκη.

[Μήτρου Τάκης]

6 Η Νοτιοανατολικές πλαγιές του Γράμου.
7 Η Στάνη Λάμπρου και ο Σούφλικας.
8 Στην Στάνη Λάμπρου στο βάθος η Κιάφα.
9 Ο Σούφλικας.
10 Ο Σούφλικας.

[Μήτρου Τάκης]

11 Στην Στάνη Λάμπρου στο βάθος η Σκάλα και η Πέτρα Μεγάλη.
12 Ανεβαίνοντας στον Σούφλικα.
13 Όλμοι στο σέλωμα πριν την κορυφή.
14 Η ανατολικές πλαγιές της Κιάφας.
15 Η Τσούμια και Πάνω και Κάτω Αρένα.

[Μήτρου Τάκης]

16 Η κοιλάδα της Στάνης Λάμπρου.
17 Η κοιλάδα της Στάνης Λάμπρου.
18 Η κοιλάδα της Στάνης Λάμπρου και ο Σούφλικας.
19 Η κοιλάδα της Στάνης Λάμπρου και ο Σούφλικας.
20 Η Γράμουστα.

[lekat]

καταπληκτικό, άμα μεγαλώσω θα το κάνω κι εγώ

σημ. στην 6 αυτό που βλέπεις είναι αριστερά σου η Σκίρτσι μετα πιο βόρεια το τείχος πριν το 2520 και μέσα στο συνεφο το 2520, δηλ, δεν είναι νοτιανατολικά αλλά βορειοδυτικά

[Μήτρου Τάκης]

καταπληκτικό, άμα μεγαλώσω θα το κάνω κι εγώ

σημ. στην 6 αυτό που βλέπεις είναι αριστερά σου η Σκίρτσι μετα πιο βόρεια το τείχος πριν το 2520 και μέσα στο συνεφο το 2520, δηλ, δεν είναι νοτιανατολικά αλλά βορειοδυτικά

Βορειοδυτικά βλέπω εγώ, Νοτιοανατολική είναι η πλάγια και είναι ακριβός αυτά που αναφέρεις.
Θα περιμένω να μεγαλώσεις να περπατήσουμε μαζί, και μια απορία, από την μεριά της Σκάλας μπορώ να προσεγγίσω της σπηλιές του νοσοκομείου των ανταρτών; Από το ποτάμι είναι αδιαπέραστο αυτήν την εποχή. Κάνουν μια προσπάθεια τα παιδιά της ΚΝΕ αυτό το Σαββατοκύριακο να ανοίξουν μονοπάτι αλλά δεν ξέρω λεπτομέρειες και ούτε μπορώ να πάω.

[pankan]

... και μια απορία, από την μεριά της Σκάλας μπορώ να προσεγγίσω της σπηλιές του νοσοκομείου των ανταρτών; Από το ποτάμι είναι αδιαπέραστο αυτήν την εποχή. Κάνουν μια προσπάθεια τα παιδιά της ΚΝΕ αυτό το Σαββατοκύριακο να ανοίξουν μονοπάτι αλλά δεν ξέρω λεπτομέρειες και ούτε μπορώ να πάω.

Λοιπόν ψάχνοντας κάτι έντελώς άσχετο για τα Άγραφα, έπεσα πάνω σε αυτή την αναφορά στην ιατρική περίθαλψη του ΔΣΕ, όπου υπάρχει και μια εκτεταμένη αναφορά στο αντάρτικο νοσοκομείο του Γράμμου.

Δεν το έχω ποτέ επισκεφθεί και δεν μπορούσα να φανταστώ το μέγεθος του έργου. Επρόκειτο για ένα νοσοκομείο 500-1500 κλινών (!) κτισμένο μεσα σε μια σπηλια.
Βάζω ένα μικρό απόσπασμα και μερικές φωτογραφίες. Αξίζει το κόπο να διαβάσετε ολόκληρο το κείμενο.

...
Όταν λοιπόν αποφασίστηκε η κατασκευή του αντάρτικου νοσοκομείου ο αρχίατρος Σακελλαρίου είχε ζητήσει να πληρούνται τρεις προϋποθέσεις:
Α. πρόσβαση σε καθαρό νερό,
Β. φυσική κάλυψη απέναντι σε αεροπορικούς και επίγειους βομβαρδισμούς, καθώς και
Γ. συγκλίνων οδικό δίκτυο, ώστε να μεταφέρονται οι ασθενείς.
Επιλέχθηκε το ιδανικό σημείο, σε μια δασωμένη χαράδρα, κοντά στο ερειπωμένο χωριό Λιανοτόπι, στις όχθες των πηγών του Αλιάκμονα.
Τον Απρίλιο του 1948 άρχισε το «τιτάνιο» έργο της ανέγερσης του νοσοκομείου. Μέσα σε ένα μήνα, ως το Μάιο του 1948, είχε ολοκληρωθεί με την τεχνική καθοδήγηση του αντάρτη εργολάβου Μιχάλη Σουμελίδη, από την Ποντοκώμη Πτολεμαΐδας, μια πραγματικά εντυπωσιακή εγκατάσταση. Το νοσοκομείο, φτιαγμένο κυρίως με πέτρες και ξύλα που έκοψαν οι αντάρτες από τα πυκνά δάση του Γράμμου διέθετε δυνατότητα νοσηλείας 1.500 ατόμων -όπως ανέφερε το γενικό αρχηγείο του ΔΣΕ - δύο χειρουργεία, στα οποία γίνονταν ταυτόχρονα επεμβάσεις αλλά και κλίβανους αποστείρωσης.
...

ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΠΗΛIΑΣ


ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΠΗΛIΑΣ


Υπολείματα του αντάρτικου νοσοκομείου, όση φροντίδα και αν έδειξαν στην κατασκευή του, αντιλαμβάνεται κανείς ότι δεν ήταν τίποτα άλλο από χαμηλοτάβανη σπηλιά, και όμως αυτή η νοσηλεία ήταν η καλύτερη και η ασφαλέστερη που μπορούσε να προσφέρει ο ΔΣΕ.

[Μήτρου Τάκης]

Παναγιώτη ρίξε μια ματιά και εδώ.
http://www.grammos.com/
http://www.cyberotsarka.gr/tsarkes/nomo ... ammou.html

[Teobe!]

Προς Τάκη:
Ποιος θα το πίστευε ότι θα βρισκόταν έστω και ένα μέρος...μια τοποθεσία εκεί στα Βόρεια και ΒορειοΔυτικά όπου θα έχω πάει εγώ και όχι εσύ...!!!

Πολύ ωραίο μέρος σαν φυσική ομορφιά, άγριο τοπίο οι γκρεμοί του ποταμού και η ιστορική σημασία για εμένα μεγάλη!

Δεν ξέρω αν έχει και άλλες προσβάσεις αλλά φαντάζομαι στον "Ιστορικό - Ταξιδιωτικό οδηγό για τον Γράμμο" θα επιλέχθηκε η πλέον προσβάσιμη για το ευρύ κοινό και πλέον θα είναι και σηματοδοτημένη!

[lekat]

... και μια απορία, από την μεριά της Σκάλας μπορώ να προσεγγίσω της σπηλιές του νοσοκομείου των ανταρτών; Από το ποτάμι είναι αδιαπέραστο αυτήν την εποχή. Κάνουν μια προσπάθεια τα παιδιά της ΚΝΕ αυτό το Σαββατοκύριακο να ανοίξουν μονοπάτι αλλά δεν ξέρω λεπτομέρειες και ούτε μπορώ να πάω.

η τελευταία φωτογραφία δεν είναι απο το νοσοκομείο στον Γράμμο αλλά απο τη σπηλιά του νοσοκομείου στο Βροντερό. Τα σκίτσα δεν ξέρω ποιανού είναι, αλλά δεν είναι το νοσοκομείο του Γράμμου (όπως το κοιτάω είναι κι αυτά απο το βροντερό και μάλλον είναι απο την μελέτη που έγινε για την ανακατασκευή συντήρησή του (ένα πρόγραμμα που εκτέλεσε ο δήμος - κοινότητα Πύλης νομίζω). Για το νοσοκομείο υπάρχει μια μεγάλη παραξήγηση: Το νοσοκομείο ήτανε στα πλατώματα (κανονικές καλύβες - θάλαμοι) βόρεια της βλαχόστρατας που συνδέει και σήμερα το Λιανοτόπι με την Γράμμουστα (Τάκη, αυτό το μονοπάτι θα καθαρίσουν οι κνίτες το σ/κ) Με τα χρόνια πέρασε στον θρύλο ότι το νοσοκομείο ήταν οι δύο σπηλιές που βρίσκονται στη βάση του βράχου "καταφύγι". Το νοσοκομείο ήταν ακριβώς απο πάνω απο τις σπηλιές. Το αντιεροπορικό που έκανε κάλυψη ήταν πάνω στη Σκάλα. Με προσεκτικό ψάξιμο μπορείς να βρείς και σήμερα τις οχυρές θέσεις περιμετρικά καθώς και την βάση - περίγραμμα μιας μεγάλης πέτρινης κατασκευής (τα έχουμε περάσει στον γνωστό οδηγό)
Τεό η πρόσβαση που είχαμε βάλει στον οδηγό είναι η πιο σύντομη με μειονέκτημα ότι πρέπει να περνάς μέσα απο το ποτάμι. Τώρα επιλέξαμε να συντηρήσουμε (δυστυχώς δεν θα είμαι εκεί) το μονοπάτι απο την Γράμμουστα μεχρι καταφύγι έτσι που να γίνεται και μια ωραία βόλτα. Το είχαμε ξανακάνει αλλά κάτι καλά παιδιά απ αυτά ξέρεις που μας αγαπάνε πήγαν και εριξαν τόνους κορμών μέσα στο πιο σκληρό σημείο μια σάρα με αποτέλεσμα να θέλει ξανά αρκετή δουλειά για να ανοίξει.

Τάκη στον σύνδεσμο παρακάτω είναι μερικές φωτό απο τη διαδρομη Γράμμουστα Καταφύγι

Νομίζω ότι για ομαδα που τόχει το περπάτημα ο πιό όμορφος τρόπος είναι να πιάσεις την Βλαχόστρατα απο το Λιανοτόπι να φτάσεις ψηλά στο νοσοκομείο, δηλαδή 50 μέτρα πριν τα βράχια και το εκκλησάκι να φύγεις λίγο βόρεια για το νοσοκομείο και μετά γυρνώντας στη βλαχόστρατα να συνεχίσεις για Γράμμουστα όπου θάχεις κανονίσει να σε περιμένει αμάξι.

υγ. Παναγιώτη διάβασα τώρα τα υλικά στον σύνδεσμο που παραθέτεις το υλικό πράγματι είναι καλο αλλά κάνει ένα λάθος μπερδεύει τις περιγραφές για το νοσοκομείο στο Λιανοτόπι με τις περιγραφές για το νοσοκομείο στο Βροντερό. Το ίδιο και με τις φωτό. Στο Βροντερό το νοσοκομείο ήταν μέσα στο χωριό και τα χειρουργεία στη σπηλιά για να εξασφαλίζεται κρύο περιβάλλον. Στο Λιανοτόπι νοσοκομείο και χειρουργεία ήταν στο ίδιο σημείο μέσα στο δασωμένο. Ο ίδιος ο αριθμός 1500 που αναφέρεται στο νοσοκομείο στο λιανοτόπι απαγορεύει κάθε σκέψη για τις σπηλιές. Χοντρά χοντρά το νοσοκομείο στο Γράμμο αφορά στο 1948 και το νοσοκομείο στο Βίτσι αφορά στο 1949.

[pankan]

...
η τελευταία φωτογραφία δεν είναι απο το νοσοκομείο στον Γράμμο αλλά απο τη σπηλιά του νοσοκομείου στο Βροντερό. Τα σκίτσα δεν ξέρω ποιανού είναι, αλλά δεν είναι το νοσοκομείο του Γράμμου (όπως το κοιτάω είναι κι αυτά απο το βροντερό και μάλλον είναι απο την μελέτη που έγινε για την ανακατασκευή συντήρησή του (ένα πρόγραμμα που εκτέλεσε ο δήμος - κοινότητα Πύλης νομίζω).
...
υγ. Παναγιώτη διάβασα τώρα τα υλικά στον σύνδεσμο που παραθέτεις το υλικό πράγματι είναι καλο αλλά κάνει ένα λάθος μπερδεύει τις περιγραφές για το νοσοκομείο στο Λιανοτόπι με τις περιγραφές για το νοσοκομείο στο Βροντερό. Το ίδιο και με τις φωτό. Στο Βροντερό το νοσοκομείο ήταν μέσα στο χωριό και τα χειρουργεία στη σπηλιά για να εξασφαλίζεται κρύο περιβάλλον. Στο Λιανοτόπι νοσοκομείο και χειρουργεία ήταν στο ίδιο σημείο μέσα στο δασωμένο. Ο ίδιος ο αριθμός 1500 που αναφέρεται στο νοσοκομείο στο λιανοτόπι απαγορεύει κάθε σκέψη για τις σπηλιές. Χοντρά χοντρά το νοσοκομείο στο Γράμμο αφορά στο 1948 και το νοσοκομείο στο Βίτσι αφορά στο 1949.

Θανάση έχεις δίκιο, υπάρχει μπέρδεμα των δύο νοσοκομείων στο site που βρήκα. Το επιβεβαίωσα ψάχνωντας περισσότερο. Δεν σβήνω τις φωτογραφίες για να έχουν νόημα οι απαντήσεις σας. Πάντως και οι τρεις φωτογραφίες φαίνεται ότι είναι από το Βροντερό, ενώ το κείμενο που παρέθεσα αναφέρεται στο Γράμμο.

[dimoschris]

Πατριώτη, από ότι είδα στις φωτο, που είναι εκπληκτικές, η διαδρομή είναι ωραία τέτοια εποχή..

[Μήτρου Τάκης]

Πατριώτη, από ότι είδα στις φωτο, που είναι εκπληκτικές, η διαδρομή είναι ωραία τέτοια εποχή..

Όλες είναι, και με το καφέ του φθινοπώρου, και με το άσπρο του χειμώνα, και το πράσινο του ανοιξοκαλοκαίρο. Το θέμα είναι ότι λείπει μια απροσδιόριστη εποχή. Όπως και να έχει ο Γράμος δεν είναι μόνο εικόνα.

[lekat]

περάσαν χρόνια, αρκετό ψάξιμο, ώσπου αξιωθήκαμε να έχουμε μια πλήρη καταγραφή των 26 θαλάμων που βρήκαμε κι ένα ακριβές τοπογραφικό

[lekat]

το νοσοκομείο στην ακριβή θέση του

[Μήτρου Τάκης]

Θανάση τα επιστέφτηκα. Με αφετηρία πλέον το Λιανοτόπι περνάς τα κτίσματα, βαίνεις βλαχοστρατα, επισκέπτεσαι τις σπηλιές, και για επιστροφή αντι να γυρίσεις στην βλαχοστρατα, παίρνεις χαμηλά εγκαταλελειμμένο δασικο δρόμο που σε γυρνάει Λιανοτοπι.