Ποια είναι τα Τζουμέρκα;

[Γιάννης Τζίμας]

Αφορμή για το παρόν αποτέλεσε πρόσφατη διάσχιση των Τζουμέρκων με την ομάδα της ΕΥΔΑΠ, από την περιοχή της Κυψέλης (εξωκκλήσι Πατρο-Κοσμά) στο Καταφίδι και τελικά Θεοδώριανα. Μια φίλη ισχυρίστηκε ότι δεν ανεβήκαμε στην ψηλότερη κορυφή, εννοώντας την Κακαρδίτσα επειδή έτσι διάβασε στη Βικιπαίδεια.
Υπάρχει λοιπόν μια σχετικά διαδεδομένη σύγχυση γύρω από το τι περιλαμβάνεται στα Τζουμέρκα κι ακόμη περισσότερο όταν χρησιμοποιείται η αρχαία ονομασία Αθαμανικά Όρη. Αρκετοί εννοούν μαζί και την Κακαρδίτσα, τον Κριάκουρα, ακόμη και τη Φούρκα ή τον Καταρραχιά.

Ιστορικά, ο λαός των αρχαίων Αθαμάνων κατοικούσε σε όλη αυτή την περιοχή, φθάνοντας στα νότια μέχρι τα Όρη του Βάλτου και την Αμφιλοχία. Αυτό όμως δεν έχει καμιά σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα των Τζουμέρκων. Κατάγομαι από την περιοχή και γνωρίζω καλά ότι ως Τζουμερκιώτες αυτοπροσδιορίζονται οι κάτοικοι των χωριών από την Πράμαντα βόρεια ως το Βουργαρέλι νότια και μέχρι τα Θεοδώριανα ανατολικά. Δεν υπάρχει περίπτωση ν' ακούσεις ντόπιο από το Ματσούκι και πολύ περισσότερο από το Γαρδίκι ή τη Νεράιδα (Γρεβενοσέλι) να δηλώνει "είμαι από τα Τζουμέρκα". Υπάρχει βέβαια και η ακαθόριστη έννοια "ευρύτερη περιοχή Τζουμέρκων" που περιλαμβάνει π.χ. το Συρράκο και τους Καλαρρύτες παρ' ότι βρίσκονται στη νότια απόληξη του Λάκμου (Περιστέρι) και χρησιμοποιείται κυρίως τουριστικά.

Ας έρθουμε τώρα στα δικά μας: το έγκυρο βιβλίο "Τα βουνά της Ελλάδας" του Γιώργου Σφήκα κάνει σαφέστατη διάκριση των Τζουμέρκων από την Κακαρδίτσα που διαχωρίζονται από τον αυχένα των Μελισσουργών. Επισημαίνει μάλιστα και την υπάρχουσα σύγχυση στις ονομασίες. Δεν έχω κοιτάξει το μεγάλο τρίτομο έργο του Νίκου Νέζη αλλά θα το δω με την πρώτη ευκαιρία. Επίσης ο χάρτης της Ανάβασης σαφώς διακρίνει τα Τζουμέρκα από την Κακαρδίτσα και τα άλλα βουνά βόρεια και ανατολικά, τοποθετεί όμως την ονομασία Αθαμανικά Όρη σε όλη αυτή την περιοχή. Προσθέτω ότι τα προγράμματα των ορειβατικών συλλόγων όταν γράφουν "ανάβαση στα Τζουμέρκα" εννοούν κατά κανόνα το Καταφίδι, τη Στρογγούλα κλπ. Την Κακαρδίτσα την αναφέρουν συνήθως με το όνομά της.
Αυτά και κάθε αντίρρηση ευπρόσδεκτη προς συζήτηση.

Υ.Γ. Ένα δευτερεύον ανάλογο ζήτημα αφορά την κύρια κορυφή των Τζουμέρκων. Η ονομασία Καταφίδι είναι άγνωστη στους ντόπιους, οι οποίοι την αποκαλούν Πυραμίδα.


_______________
Η Γνώση Απελευθερώνει

[pankan]

Μας μπλέξανε οι μετονομασίες και οι αρχαιοπρέπειες.
Που προς χάριν της "αναμφισβήτητης" ελληνοπρέπειας, εξαφάνισαν από τους χάρτες των σχολείων ένα τεράστιο βουνό όπως είναι η Κακαρδίτσα.
Καιρός είναι να αρχίσουμε να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους.

[mirabilis]

Στο pezoporia.gr έχει έναν κατάλογο των βουνών της Ελλάδας στηριγμένο στα βιβλία του Νέζη. Εκεί φυσικά αναφέρονται ως ξεχωριστά βουνά η κακαρδίτσα και τα τζουμέρκα.

Μια ενδιαφέρουσα άποψη αναφέρει η wikipedia, που αναφέρει τα τζουμέρκα ως οροσειρά αλλά και ώς το νότιο όρος της οροσειράς: "Τα Αθαμανικά όρη ή Τζουμέρκα είναι μεγάλη οροσειρά της δυτικής Ελλάδος, που ουσιαστικά αποτελεί τμήμα της ευρύτερης οροσειράς της Πίνδου. Η υψηλότερη κορυφή τους είναι η Κακαρδίτσα με υψόμετρο 2.429 μέτρα[1][2] και η επόμενη ψηλότερη είναι το Καταφίδι (ή Καταφύδι) με υψόμετρο 2.393 μέτρα."...... "Η οροσειρά χωρίζεται σε δύο επιμέρους τμήματα. Το βορειότερο τμήμα που βρίσκεται στα όρια των νομών Ιωαννίνων και Τρικάλων ονομάζεται Κακαρδίτσα και σε αυτό ανήκει η υψηλότερη κορυφή της οροσειράς. Το νοτιότερο τμήμα είναι τα κυρίως Τζουμέρκα και ανήκει στο μεγαλύτερο τμήμα του στον νομό Άρτας"...
Επίσης, όμως, αναφέρει: "Για κάποια γεωγραφικά έντυπα τα Αθαμανικά όρη ή Τζουμέρκα περιορίζονται μόνο σ’ αυτό το τμήμα, ενώ η Κακαρδίτσα θεωρείται ξεχωριστή οροσειρά"

Η γνώμη μου είναι ότι αν και γεωγραφικά πρόκειται για δύο διαφορετικά βουνά, επειδή σχεδόν ενώνονται συνηθίζεται να αποκαλείται ως ένα συγκρότημα, το οποίο όμως παίρνει το όνομά του από τα χαμηλότερα τζουμέρκα και όχι από την ψηλότερη κακαρδίτσα. Παρομοίως, λέμε για το συγκρότημα Τριγγίας-Νεράιδας, που πρόκειται για δύο διαφορετικά βουνά που αποτελούν ένα ενιαίο συγκρότημα.

[yannisdelta]

Το τι υπάρχει στα σχολικά βιβλία και στους σχολικούς άτλαντες (ιδιωτικές εκδόσεις) είναι τραγικό.
Στη περίπτωσή μας αναφέρονται τα Αθαμανικά Όρη με υψόμετρο 2469 (Τα πραγματικά είναι Καταφίδι 2393 - Κακαρδίτσα 2429).

[Γιάννης Τζίμας]

Όπως συμβαίνει συνήθως, το κακό ξεκινάει από τους χάρτες της ΓΥΣ, περνάει σε διάφορα έντυπα, μεταφέρεται και στον ορειβατικό κόσμο και πάει λέγοντας. Εξαιρετική η δουλειά της ΓΥΣ στην αποτύπωση του ανάγλυφου και μάλιστα σε δύσκολες εποχές αλλά στα τοπωνύμια τα έχει κάνει κοινώς μαντάρα. Ονομασίες άγνωστες στους ντόπιους, ονομασίες υπαρκτές αλλά σε λάθος μέρος, απουσία χαρακτηριστικών τοπωνυμίων και πολλά ακόμη.*
Στην περίπτωσή μας στο φύλλο χάρτη ΠΡΑΜΑΝΤΑ (1:50000, έκδοση 1987) φαίνεται μικρό μέρος των Τζουμέρκων και όλο το συγκρότημα της Κακαρδίτσας μέχρι το Περιστέρι. Φαρδιά πλατιά λοιπόν η ΓΥΣ γράφει πάνω στην Κακαρδίτσα "Όρη Αθαμάνων", από κάτω σε παρένθεση "(Τζουμέρκα)" και πιο κάτω με κόκκινα αρχαιοπρεπή γράμματα "ΑΘΑΜΑΝΙΚΑ ΟΡΗ"... Στο αντίστοιχο φύλλο χάρτη ΑΓΝΑΝΤΑ φαίνονται όλα σχεδόν τα Τζουμέρκα και επαναλαμβάνονται οι ίδιες ενδείξεις εκτός από την αρχαιοπρεπή. Επί πλέον - όπως προανέφερα- επέβαλλε γενικά το άγνωστο στους ντόπιους τοπωνύμιο "Καταφίδι" για την κύρια κορυφή.
Αναρωτιέμαι αν γίνονται διορθώσεις σε νεώτερες εκδόσεις, αν και δεν το βλέπω πολύ πιθανό, γιατί ενώ η αποτύπωση (δηλαδή ανάγλυφο, βλάστηση, δρόμοι κλπ) βελτιώνεται σχετικά εύκολα στο γραφείο με τα σύγχρονα ψηφιακά μέσα, αεροφωτογραφίες και δορυφορικές λήψεις, τα τοπωνύμια απαιτούν συστηματική δουλειά στο πεδίο. Ίσως δε τους ενδιαφέρει και πολύ το ζήτημα για τη στρατιωτική χρήση

Η γνώμη μου είναι ότι αν και γεωγραφικά πρόκειται για δύο διαφορετικά βουνά, επειδή σχεδόν ενώνονται συνηθίζεται να αποκαλείται ως ένα συγκρότημα, το οποίο όμως παίρνει το όνομά του από τα χαμηλότερα τζουμέρκα και όχι από την ψηλότερη κακαρδίτσα.

Με την ίδια λογική θά 'πρεπε να συμπεριλάβουμε και το Περιστέρι στο ενιαίο συγκρότημα, αφού μάλιστα ο αυχένας Μπάρος (1900 m) που το διαχωρίζει από την Κακαρδίτσα είναι ψηλότερος από τον αυχένα των Μελισσουργών (1700 m) που τη διαχωρίζει από τα Τζουμέρκα.
Εξ άλλου η Κακαρδίτσα είναι από μόνη της πολύ μεγάλο και ψηλό συγκρότημα μαζί με τον Καταρραχιά, την Τσούμα-Πλαστάρι και ίσως τον Κριάκουρα, τη Φούρκα και την κορυφογραμμή μέχρι το Γαρδίκι. Δεν μπορούμε λοιπόν να την υποβιβάζουμε σε παράρτημα των Τζουμέρκων, όπως περίπου είπε κι ο Παναγιώτης.
Με μια ευρύτερη έννοια μπορούμε να μιλήσουμε και για το "Συγκρότημα της Πίνδου", αφού υπάρχει σχεδόν μια αδιατάρακτη συνέχεια και κανένα βουνό δεν είναι τελείως ξεκομμένο. Τον καιρό του εμφύλιου οι εφοδιοπομπές του Δημοκρατικού Στρατού ξεκινούσαν από τη Δυτική Μακεδονία, κοντά στα σύνορα, κι έφταναν στη Ρούμελη διαμέσου πολύ ορεινών διαδρομών, έως και κορυφογραμμών.

*Το αποκορύφωμα του αλαλούμ γίνεται με τα Βαρδούσια στο φύλλο χάρτη ΛΙΔΩΡΙΚΙΟΝ (1:50000, έκδοση1988) . Η Πυραμίδα (μαζί με το Πάνω και κάτω Ψηλό) ονομάζεται "Κόραξ", οι Σούφλες "Πλάκα" και το Βουνό της Κωστάριτσας "Κορυφή". Ο πραγματικός Κόρακας απλά δεν υπάρχει ως ονομασία (ούτε κάν ως υψόμετρο), όπως δεν υπάρχει και το Βουνό της Χωμήριανης...


_______________
Η Γνώση Απελευθερώνει

[pankan]

Η σύγχυση με τα ονόματα ξεκινάει από την προσπάθεια να αποδώσουν ένα αρχαίο όνομα σε μια σύγχρονη τοποθεσία. Έτσι έγινε με τα Τζουμέρκα που λανθασμένα ταυτίστηκαν με τα Αθαμανικά και με αντιδάνειο επέστρεψαν στα Τζουμέρκα για να αναρωτιόμαστε εμείς σήμερα αν στα Τζουμέρκα περιλαμβάνεται και η Κακαρδίτσα. Επειδή έτσι γινόταν στα Αθαμανικά.
Και η τρέλλα δεν πάει μόνο στα βουνά αλλά και στις πόλεις.
Ποιός δεν έχει μπερδευτεί με τη Νέα Επίδαυρο, την Παλαιά Επίδαυρο και την Αρχαία Επίδαυρο; Εγώ είμαι πάντα μπερδεμένος, και πολύ περισσότερο όταν κατάλαβα ότι το γνωστό αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, δεν βρίσκεται σε καμιά από τις Επιδαύρους, αλλά βρίσκεται στο χωριό που όλοι το λένε Λιγουριό και οι ταμπέλες το λένε Ασκληπιείο.
Κι αν βρεθείτε ποτέ προς Καλαμάτα και θελήσετε να επισκευθείτε έναν από τους ωραιότερους αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα, την αρχαία Μεσσήνη, μη μπερδευτείτε και την ψάξετε κοντά στη σύγχρονη Μεσσήνη. Δεν έχουν απολύτως καμμία σχέση. Απέχουν δεκάδες χιλιόμετρα η μία από την άλλη. Την αρχαία Μεσσήνη θα πρέπει την αναζητήσετε στους πρόποδες του όρους Ιθώμη, δίπλα στο χωριό Μαυρομάτι και λίγο πιο κάτω από τον Μελιγαλά.
Κι αν βρεθείτε προς Παρνασσό μεριά θα απορήσετε για το ποιά είναι η Τιθορέα αφού το όνομα το διεκδικούν οι κάτοικοι δύο γειτονικών χωριών. Απορρίπτοντας τη πρόταση το ένα να ονομάζεται Άνω Τιθορέα και το άλλο Κάτω Τιθορέα. Και οι μεν και οι δε ισχυρίζονται ότι αυτοί μόνο μένουν στη σκέτη Τιθορέα, ενώ οι άλλοι μένουν στην Άνω ή στην Κάτω αντίστοιχα. Ξεχνώντας ότι στη πραγματικότητα τα χωριά τους λέγονταν Βελίτσα και Κηφισσοχώρι αντίστοιχα. Και αφήνοντας εμάς τους ορειβάτες να απορούμε γιατί είπαν τη μεγάλη χαράδρα που κατεβαίνει από τις κορυφές, χαράδρα της Βελίτσας και όχι χαράδρα της ...Άνω Τιθορέας.

[lekat]

spam: και που να δεις τι γίνεται όταν ψάχνεις να βρεις τον βομβαρδισμό της Βελίτσας και ο χάρτης σε στέλνει αναγκαστικά είτε στον Κίσαβο, είτε στην Ηπειρο, αλλά ποτέ στη Βελίτσα

[pankan]

Εσύ βέβαια ψάχνεις άλλη Βελίτσα. Το όνομα είναι σλάβικο και συναντάται σε όλη τη Βαλκανική.
Η πιο γνωστή είναι η Belitsa που βρίσκεται στη Βουλγαρία και έγινε γνωστή για το πάρκο με τις αρκούδες. Κάτι αντίστοιχο του Αρκτούρου στο Νυμφαίο.

[mirabilis]

Με μια ευρύτερη έννοια μπορούμε να μιλήσουμε και για το "Συγκρότημα της Πίνδου", αφού υπάρχει σχεδόν μια αδιατάρακτη συνέχεια και κανένα βουνό δεν είναι τελείως ξεκομμένο.
Η Γνώση Απελευθερώνει

Αυτή θα ήταν μια καλή λύση. Όμως, νομιζω άνοιξες άλλο ζήτημα με την πίνδο. Ως πίνδο εννοούμε κανονικά την οροσειρά από την στερεά ελλάδα (οίτη, παρνασσό κλπ) ώς το γράμμο. Όμως, έλα ντε που ως νότια πίνδο εννοούμε τα βουνά που είναι βόρεια των αγράφων.. (τριγγία, νεράιδα, αυγό κλπ και τζουμερκα-περιστερι)...Οπότε θα έπρεπε η οροσειρά τζουμέρκα-κακαρδίτσα-λάκμος να ονομαστεί δυτική πίνδος η νεράιδα-τριγγια κλπ να ονομαστεί ανατολικη πίνδος και η τα αγγαφα με βαρδουσια κλπ νοτια πινδος

[yannisdelta]

Να σας πω τι ανακατεύετε τα πράγματα;
Όλοι ξέρουν τα εξής:
Μέχρι το Βελούχι....βουνά της Ρούμελης
Βορειότερα ως τη Καραβούλα τ' Άγραφα από κει και βόρεια νότια Πίνδος μέχρι το Μέτσοβο και βόρεια Πίνδος από εκεί και πάνω.
Τα Τζουμέρκα ξεχωριστό βουνό από τη Κακαρδίτσα, μια δυτική απόληξη της Νότιας Πίνδου.
Εδώ και πολλά πολλά χρόνια έτσι έχουν τα πράγματα και σ' όποιον αρέσει...μπα σε καλό σας.

[Γιάννης Τζίμας]

Έχει δίκιο ο Γιάννης, τουλάχιστον έτσι έχει καθιερωθεί η ορολογία στους ορειβατικούς κύκλους και μάλλον διευκολύνει τη συννενόηση. Ως προς το αρχικό ζήτημα όμως, νομίζω ότι το έθεσε σωστά ο Παναγιώτης: η σύγχυση ξεκινάει από την "εθνοπρεπή" εμμονή να αντιστοιχήσουν αρχαίες ονομασίες, στην περίπτωσή μας Όρη των Αθαμάνων με νεώτερες, δηλαδή Τζουμέρκα, ενώ δεν ταυτίζονται.


________________
Η Γνώση Απελευθερώνει

[rawverse]

Και για μένα τα Τζουμέρκα είναι ξεχωριστός όγκος από την Κακαρδίτσα. Ο κάθε ένας έχει τις κορυφές του (με εντελώς διαφορετικό ανάγλυφο), αλλά ενώνονται μέσω του Αυχένα των Μελισσουργών. Όπως ενώνεται και ολόκληρη η Πίνδος, από Γράμμο μέχρι Άγραφα (για μένα στην Πίνδο ανήκουν και τα βουνά Βελούχι, Χελιδόνα, Καλιακούδα, Παναιτωλικό, Οξυά, Οίτη, Βαρδούσια, Γκιώνα, Παρνασσός, άσχετα με το αν ονομάζονται βουνά της Ρούμελης, που κι αυτό είναι απολύτως ορθό!).

Μιας και αναφέρθηκε παραπάνω, η ονομασία Νότια Πίνδος (για την περιοχή στην οποία αναφέρεται σήμερα) απορώ γιατί υπάρχει... κατά τη γνώμη μου έπρεπε να υπήρχαν οι ονομασίες Βόρεια, Κεντρική, και Νότια Πίνδος, για την καλύτερη και πιο σωστή κατηγοριοποίηση των ατέλειωτων βουνών αυτής της οροσειράς, με την εξής διάταξη: Βόρεια: από Γράμμο μέχρι Μαυροβούνι-Φλέγγα. Κεντρική: απο Λακμο μεχρι Αυγό-Μαρόσα-Λουπάτα και Νότια: από Καραβούλα μέχρι Παναιτωλικο και Παρνασσό ανατολικότερα, χωρίς να σβήσει η ονομασία βουνά της Ρούμελης για τα τελευταία.

Αυτά από εμένα! Δεκτό κάθε σχόλιο για τις απόψεις μου, οι οποίες τονίζω είναι καθαρά προσωπικές!!!

Υστερόγραφο: Ανάμεσα από Τζουμέρκα-Κακαρδίτσα παρεμβάλλονται Ρουίστα & Κρυάκουρας, κι αυτά δεν μπορείς να τα εντάξεις ούτε στα Τζουμέρκα, ούτε στην Κακαρδίτσα ξεκάθαρα... οπότε γι αυτό πιστεύω έβαλαν ένα «Αθαμανικά Όρη» σε όλα αυτά τα βουνά, για να ξεμπερδεύουν. Είναι πως το βλέπει ο καθένας, αλλά νομίζω το σωστό είναι να θεωρείται ο κάθε όγκος ξεχωριστός.

[lekat]

στρατιωτικά με τον όρο Πίνδος η ΓΥΣ αναφέρεται μόνο στους όγκους Γράμμο (βόρεια) Σμόλικα (κέντρο) και μέχρι Μέτσοβο (νότια). Είναι το ίδιο πρόβλημα με την χερσόνησο του Αίμου. Γεωλογικά αφορά όλα τα βαλκάνια αλλά γεωγραφικά σταματάει στα σύνορά μας. Ετσι και η Πίνδος ενώ είναι μια ραχοκοκαλιά μέχρι τον Κορινθιακό, η Ρούμελη λογίζεται αυθύπαρκτη.
(στο πολύ spam: Βίτσι στρατιωτικά είναι όλη η περιοχή ανάμεσα Καστοριά Φλώρινα Πρέσπα. Γεωγραφικά Βίτσι είναι μόνο το Βέρνο. Επιλέγω και για τις δύο αναφορές τη στρατιωτική εκδοχή καθώς μου επιτρέπει να παρακολουθώ καλύτερα τα ιστορικά δεδομένα).

[fon]

Και εγω που καταγομαι απο την περιοχη, θεωρω οτι ειναι πιο ακριβης ο χαρακτηρισμος Κεντρικη πινδος αντι για Νοτια πινδος. Επισης ετσι αναφερεται σε καποιες παλαιοτερες εκδοσεις της Αναβασης.